Lragir.am-ի զրուցակիցն է հրապարակախոս, Ազատ դեմոկրատներ կուսակցության փոխնախագահ Անուշ Սեդրակյանը

Ձեր կուսակցությունում ձևավորման պահից շարքերը լքելու գործընթաց է նկատվում, գաղափարակա՞ն խնդիրներով է այս գործընթացը պայմանավորված, թե՞ ամբիցիաներով:

Հարցին տեսականորեն պատասխանեմ. համախմբման տեսլականը հայ ժողովրդի պատմության մեջ մոդեռնի կոնցեպցիային հակադրող տեսլական է: Երբ ասում ենք` բոլոր չարիքները գալիս են նրանից, որ ընդդիմությունը չի համախմբվում, որ կան անհամաձայնություններ և այլն, պայմանավորված է նրանով, որ մենք արևելյան հասարակություն ենք և չենք հարգում անհատի`անձնական կարծիք ունենալու իրավունքը: Եթե ՀՀԿ-ն համախմբված կուսակցություն է, ապա պետք է հաշվի առնենք, որ այնտեղ համախմբումը փողի և իշխանության լծակների շուրջ է, և այդ «համախմբումը» որևէ տարակարծություն չի ստեղծում: Եթե մարդիկ իրոք մտահոգ են ինչ-որ գործ անելու մեթոդիկայի վերաբերյալ, նրանք ավելի շատ անհատական են գործում, քան համախմբված, և միայն այն համախմբումն է արժեքավոր, երբ մարդիկ  իրար հարյուր տոկոսանոց գաղափարակից են, չկա հակաիշխանական համախմբում, չկա համախմբում որևէ նոր գաղափարի շուրջ, կա միայն համախմբում ըստ հայացքների: Պարազապես Հայաստանում շատ քիչ են այն քաղաքական ուժերն ու այն քաղաքական անհատները, որոնք լիակատար ձևավորված քաղաքական հայացքների համակարգ ունեն:

 Այսինքն`բնականոն գործընթա՞ց է կուսակցություն մտնելը, կուսակցությունից դուրս գալը:

Այո, սա բնականոն գործընթաց է, և առավել ևս լիբերալները չպետք է քննարկեն այլ  քաղաքական մեթոդներ փնտրող միավորումների իրավունքները, դա իրենց իրավունքն է` փնտրել քաղաքական նոր տեսլականներ: Մեր իրավունքն է դիտարկել այդ տեսլականը ձևավորման ճանապարհին. եթե հաջողության է հասնում՝ ուրախանալ հաջողություններով, եթե թերացումներ են լինում՝ անաչառ կերպով արձանագրել այդ  թերացումները: Յուրաքանչյուր քաղաքական ուժ պետք է կարողանա գնահատել և դիմացինի, և իր սեփական բացթողումները:

Անուշ, այն, ինչ ներկայում տեղի է ունենում մեր կյանքում, սոցիալական բունտի նախադրյալնե՞ր են ստեղծում:

Այն, ինչ հիմա Հայաստանում տեղի է ունենում, ընդհանուր առմամբ քիչ է հետաքրքրում թե քաղաքական ուժերին, թե լրատվական դաշտին: Լրատվությունը լեցուն է «խիստ» ելույթներով, որտեղ ես որևէ անգամ չեմ հանդիպում կոնկրետ հոդվածների և կոնկրետ հարցադրումների: Օրինակ, մի քանի կոնկրետ հարց եմ ուզում տալ կառավարությանը, որն այս օրերին խուճապահար փորձում է հողի հարկի հարցը լուծել, կամ որը փորձում է գնալ և փորձել մեղմել սպանված զինվորի ծնողների զայրույթը և այլն. ինչու չեն քննում գնագոյացման համակարգը Հայաստանում, ընդ որում` ես ուզում եմ իմանալ, թե ինչու հարցը չի բարձրաձայնվում որևէ լրատվամիջոցով, դրա փոխարեն քննարկում են, թե որ քաղաքական ուժի ներկայացուցիչը որ քաղաքական ուժից գնաց կամ որը վերադարձավ, որը ընդհանուր քաղաքական դաշտի համար էական չէ:

Երկրորդ` ինչու գազի գնի գոյացման հետ մեկտեղ չի քննարկվում սուբսիդավորման հարցը, որից հիմնականում շահելու է գազի խոշոր սպառողը, այսինքն` Հայաստանի նշանակովի օլիգարխներն են սպառում գազի հիմնական հատվածն իրենց պետքերի, արտադրությունների համար և իրենք էլ, բնականաբար, կստանան սուբսիդավորման առյուծի բաժինը: Ինչո՞ւ չկա սուբսիդավորման դիվերսիֆիկացիա, և եթե կա, ինչու դրա պարամետրերը չեն բարձրաձայնվում:

Երրորդ` երբ մենք խոսում ենք ինֆլյացիոն գործընթացի, համաշխարհային գների մասին, ինչո՞ւ չի նշվում, թե Հայաստանում համաշխարհային գին մենք որ արտադրանքի համար ենք սահմանում:

Եվ երբ դու առաջ ես քաշում առօրեական հարցեր, ակամայից կորցնում ես հետաքրքրությունը քո հանդեպ, քանի որ ընդդիմությունը մի արարողակարգ  է ձևավորել, որը շատ ձեռնտու է իշխանությանը, որ պետք է փնովել իշխանությանը, իսկ իշխանությունը պետք պատասխանի կամ պաշտպանվելով, կամ հարձակումներով: Սա երկկողմանի ոչ արդյունավետ գործընթաց է, իսկ երբ դու տալիս ես կոնկրետ տնտեսական հարցեր, որոնք իրոք վեր են հանում այդ արատավոր մեխանիզմը, այդ հարցերը Հայաստանի քաղաքական, նաև լրատվական դաշտում որևէ մեկին չեն հետաքրքրում:

Չորրորդ`եթե Հայաստանում կա կապիտալ (ես համարում եմ, որ յուրաքանչյուրն իր ունեցվածքի տերն է, և մենք չենք քննարկում, թե այդ ունեցվածքn ինչպես է առաջացել),  ես իրավունք ունեմ պահանջել այդ ունեցվածքի թափանցիկություն և արդյունավետ շահագործում, որովհետև եթե երկրի տնտեսությունը պետք է արդյունավետ աշխատի, նա չի կարող աշխատել միջազգային Ֆոնդավորման հաշվին, և չի կարող փոքր նպաստներով մի պահ մեղմել ժողովրդի զայրույթը: Դա ընդամենը կլինի վերքի էժանագին սպեղանի, որը կտևի երկու-երեք ամիս, ոչ ավելի: Խոսքը տնտեսության կոռումպացվածության մասին է, սա չի նշանակում, որ ամեն անհատ պետք է դադարի կաշառք վերցնել, նշանակում է, որ թափանցիկ տնտեսության պարագայում կոռուպցիան դառնում է անհնար:

 Կառավարության ծրագիրը հասցրե՞լ եք արդյոք ուսումնասիրել, ի՞նչ կարծիք ունեք:

Այս ծրագրից ոչ ոգևորվել է պետք, ոչ անհանգստանալ, որովհետև Հայաստանում, ինչպես ընտրական պլատֆորմները, այնպես էլ կառավարման ծրագրերը մինչև հիմա մնացել են թղթի վրա: Ինձ ասում են, որ ծրագիրը շատ ամբիցիոզ է, և շատ բարձր նշաձող է սահմանում, կարող եմ ասել, որ ծրագիրը կարող է անգամ սահմանել տիեզերական նշաձող, բայց այս ծրագիրը իրականացնելու հիմնական գործիքը և հիմնական գործոնը հանրության վստահությունն է, որը իսպառ բացակայում է Հայաստանում: Ծրագիրը պետք է նախևառաջ առաջ քաշի հասարական վստահության հարցը:

88- 2008 թթ. մենք ունեցել ենք ընդդիմադիր միտինգային գործընթաց, ես չեմ ասում` պրոտեստն է հնանում, բայց հնանում է պրոտեստի մեթոդիկան: Հետևաբար կանգնած ենք  մեթոդիկայի փոփոխության խնդրի առաջ, որը փոփոխվում է երեք պարամետրերով` մենք ներկա ենք այսպես կոչված լոկալ բունտերի, որոնք կոնկրետ թիրախավորված խնդիրների շուրջ են ձևավորվում: Կառավարությունը իր բոլոր ամբիցիոզ ծրագրերով պետք է հասկանար, որ կան գյուղեր, որ դեռ ջուր չունեն, և եթե մեկ գյուղ քսանմեկերորդ դարում ջուր չունի, ապա պրոտեստն անխուսափելի է: Յուրաքանչյուր ահնազանդություն գալիս է ոչ թե նրանից, որ ինչ-որ մեկը հրահրում, կաշառում է և այլն, այլ գալիս է կարիքի` սահմանային աստիճանին հասնելուց հետո: Բունտը կամ ցույցը պետք չէ դիտարկել որպես մասսայական կամ հրապարակային ակցիա: Սոցիալական բունտի մաս է կազմում արտագաղթը, որի դեմ փորձում են պայքարել: Սա ուղղակի զարմանալի է, քանի որ արտագաղթը ծնող պատճառների դեմ պայքարելը նշանակում է պայքարել համակարգի դեմ, որովհետև հենց այդ համակարգն է ծնում արտագաղթ:

Արտագաղթը սոցիալական բունտի տարատեսակ է, սոցիալական բունտի հաջորդ` շատ գործուն տարբերակը հանրային բունտն է: Այլևս հնարավոր չէ փակել նոր տեխնոլոգիաների ճանապարհը, ուզած թե չուզած նրանք մտնում են Հայաստան և մտնում են այնպես, որ իշխանության ցանկացած գործառույթ բացահայտվում է և հանրայնացվում: Ցավոք, բացահայտվում և հանրայնացվում է միայն սառցաբեկորի վերևի մասը, ներքևի մասը տենդերներն են, ստվերային կապիտալի արտահոսքն է: Օրինակ` մենք գիտե՞նք` որքան կապիտալ է հոսում Հայաստանի սահմաններից դուրս և ինչ սահմանափակումներ կան: Չէ՞ որ վերջիվերջո Կիպրոսի նման լիբերալ երկրում ճգնաժամի  հետ մեկտեղ փակվեց կապիտալի արտահոսքը: Չեմ կարծում` մենք Կիպրոսից շատ լավ վիճակում ենք, կարծում եմ` շատ ավելի վատ վիճակում ենք:

 Ընդդիմությունը տարիներ շարունակ ասել է, որ ավելի վատ իրավիճակի հաղթահարման տարբերակը իշխանափոխությունն է սահմանադրական եղանակով և այլն: Հիմա, երբ այլևս այս միֆը չկա, ի՞նչը կարող է իրավիճակի հաղթահարման հիմք հանդիսանալ:

Իշխանափոխությունը այսպես կոչված ընդդիմության ամենասիրած թեզն է: Ես ասում եմ, որ Հայաստանում չի կարող կատարվել փաստացի իշխանափոխություն, կարող է կատարվել ֆորմալ իշխանափոխություն, ասենք`ՀՀԿ-ի փոխարեն գա ԲՀԿ-ն կամ մեկ այլ կուսակցություն. դա կլինի ֆորմալ իշխանափոխություն: ՀՀԿ-ն կդադարի իշխանություն լինելուց, բայց կլինի՞ արդյոք դրանով խորքային իշխանափոխություն: Մտավորական և քաղաքական վերլուծաբանների մի ստվար հատված իր վերլուծություններում փորձում է ապացուցել, որ կարևորը՝ ՀՀԿ-ն հեռանա, դրանից հետո ով էլ գա իշխանության, մեկ է, այսինքն` մեզ բոլորիս փորձում են համոզել, որ իշխանական կուսակցության հեռացումը և դրա փոխարեն մեկ այլ կուսակցության իշխանության գալը  իշխանափոխություն է: Բայց դա իշխանության ձևի փոփոխություն է: Ըստ իս` մենք այս երկու երևույթները պետք է հստակ տարբերակենք, այսինքն` իշխանության անվանման նոմինալ փոփոխությունը ինձ բնավ չի հետաքրքրում, ինձ բոլորովին չի հետաքրքրում՝ իշխող միավորումը կոչվում է ՀՀԿ, ԲՀԿ, ՕԵԿ, թե ՍԴՀԿ, ինձ հետաքրքրում է այն միջոցառումների համակարգը, որը կբերի այդ փոփոխությունը: Որևէ քաղաքական միավորում դեռևս չի ձևակերպել իշխանություն վերցնելու հետ մեկտեղ իրականացվող ծրագրերի հստակ համակարգը, որովհետև լոզունգների վրա իշխանափոխություն չես անի, օլիգարխիկ կապիտալի վրա` առավել ևս:  Ա. հասարակական վստահություն է պետք, Բ. ընդհանուր բյուջեի թափանցիկություն, Գ. անհատի կրթվածության մակարդակի, եթե այդ երեք պարամետրերը չեն մտնում իշխանափոխության համակարգ, ուրեմն որևէ բան հնարավոր չէ փոխել:

Հասարակությունն այսօր շատ ավելի իրավագիտակից է, շատ ավելի բարձր աստիճանի է, քան եղել է և ես վստահ եմ, որ այդ վեկտորը սրընթաց գնալու է: Ընդդիմությունը պետք է դադարի դեկլարատիվ ընդդիմություն լինելուց և կանցնի հասարակության պահանջների կոնկրետ ձևակերպման և դրա իրականացման մեխանիզմների իրականացմանը, որովհետև երբեմն հասարակությունը չի հասցնում այդ պահանջին քաղաքական ձևակերպում տալ: Թե չէ տպավորություն ունեմ, որ մի երկու մարդ մեզ դարձրել է վատ բեմադրության մարիոնետ, բեմադրություն, որտեղ անտաղանդ են թե՛ սցենարիստը, թե՛ ռեժիսորը:

Սիրանույշ Պապյան