Հարցազրույց հրապարակախոս, «Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցության փոխնախագահ Անուշ Սեդրակյանի հետ:
Տիկի՛ն Սեդրակյան, Հայաստանում քաղաքացիական հասարակության ձայնը կարծես թե լռել է. մի քանի ամիս առաջվա հետ համեմատած դա շատ ակնհայտ է: Վերջին ամենաթարմ օրինակը, որ կարելի է հիշատակել, Շանթ Հարությունյանի ու նրա ընկերների, ինչպես նաև Շանթի անչափահաս որդու խայտառակ դատավարությունն էր, որ ընդվզում առաջ չբերեց: Շանթը դատապարտվեց 6, ընկերները՝ 1-7 տարվա ազատազրկման, իսկ 15-ամյա Շահենը 4 տարի պայմանական ստացավ:Ընդհանրապես, ինչպե՞ս եք գնահատում այդ դատավարությունը:
Ես ընդհանրապես կարծում եմ, որ Եվրոպայում շատ տարածված <<քաղաքացիական հասարակություն>> տերմինը Հայաստանում ընդհանրապես չկա կամ էլ ունի այլ ձևակերպում և հնչեղություն, որովհետև քաղաքացիական գործընթացները մեզանում զարգանում կամ շարժվում են այլ ուղղությամբ: Ասենք՝ արհմիութենական շարժում վարողները իրենց հռչակում են քաղաքացիական հասարակության անդամներ, քաղաքական պայքար վարողները նույնպես միտում ունեն իրենց հռչակել քաղաքացիական հասարակություն: Իրականում այս եզրույթը տարածվում է ոչ թե մի խումբ ակտիվ մարդկանց, այլ ողջ հասարակության վրա: Մենք, ցավոք, չունենք այդ հասարակությունը: Այդ պատճառով էլ ես Շանթի մասին չեմ խոսում իբրև քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցչի. ինձ համար Շանթը իսկական քաղաքացի է, ով պատկերացնում է, թե ինչ է քաղաքացի լինելը Հայաստանում: Երբ ԵՏՄ պայմանագրի ստորագրմամբ մենք փաստացի կորցնում եմք մեր անկախությունը, Շանթի նման էմոցիոնալ մարդը ընդամենը արտահայտել է իր գերէմոցիոնալ բողոքը: Երբ քաղաքացին ստանում է արժեքների մերժումներ, բողոքելը նորմալ արձագանք է: Բողոքի տարբեր ձևեր կան՝ սկսած արտագաղթից, վերջացրած Շանթի տարբերակով: Շանթի պարագայում ես ներքին մտավախություն ունեմ, որ դատավարությունը Մոսկվային ուղղված ժեստ էր և թելադրված էր այնտեղից:
Դուք իսկապե՞ս կարծում եք, որ Մոսկվան այդչափ կարևորում էր Շանթի դատավարությունը. եթե դատարանը նրան ոչ թե 6 տարվա, այլ, ասենք, մեկ տարվա ազատազրկման դատապարտեր, նա կպատժե՞ր Հայաստանին:
Եթե ուշադիր հետևել եք Մոսկվայի գործողություններին, կտեսնեք, որ նա կարևորում է ամեն ինչ: Կրեմլի էմիսարները ուզում են ցույց տալ՝ տեսե՛ք, մենք Շանթի նման անկախականներին որքան խիստ ենք վերաբերվում: Բայց նաև ներքին հույս ունեմ, որ սա չի կարող երկար տևել, որովհետև բոլորը հասկանում են, որ Շանթի գործողություններոմ, ինչպես Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կասեր՝ ջղաձգություն կար: Իսկ ես ուզում եմ հարցնել՝ կարո՞ղ է նորմալ մարդը ջղաձիգ չլինել Հայաստանում: Ես չգիտեմ ինչպես՝ դատական ինչ-որ արարողակարգով, ներման ակտով, կամ մեկ այլ կերպ, բայց հանգուցալուծումը կգտնվի: Շանթի դատավարությունը Սովետական Միության և անկախ պետականության պայքարն է: Սովետական գաղափարախոսության մեջ, օրինակ, Անդրանիկ Օզանյանը ժողովդի թշնամի էր, թշնամի էին դաշնակցականները: Բայց նրանք վերադարձան պատմության կողմից իրենց վերապահված հերոսի կերպարներին: Նույնը լինելու է Շանթի պարագայում, որովհետև պետությունը ոչ անկախ պայմաններում չի կարող գոյություն ունենալ: Կարծում եմ՝ մենք Շանթի գործողությունները հրապարակավ վերագնահատելու կարիք դեռ կունենանք:
Դուք ասում եք, որ Մոսկվան Հայաստանում կարևորում է ամեն ինչ, անգամ Շանթի դատավարությունը: Այդ պարագայում տարօրինակ չէ՞, որ մինչ այժմ Կրեմլը ոչինչ չի ասել սահմանադրական փոփոխությունների մասին:
Անկախության և պետականության կորստի պայմաններում սահմադրությունը դառնում է ինչ-որ անհետաքրքիր մի խզբզանք: Եթե հիշում եք սովետական միության ժամանակներում էլ ամեն հանրապետություն ուներ իր սահմանադրությունը, որը իբր թե պետք է ապահովեր հասարակության ներքին բարեփոխումները, սակայն իրականում ոչ մեկին չէր հետարքրում, թե ինչ էր գրված այդ սահմանադրության մեջ: Այդ պատճառով էլ սահմանադրական բարեփոխումներն այսօր Մոսկվային բնավ չեն հետարքրում:
Իսկ ու՞մ են դրանք հետաքրքրում:
Իշխանությանը՝ իշխանության վերաբաժանման կամ վերարտադրության համատեքստում: Հասկանում եք, անկախությանն ու պետականությանն սպառնացող վտանգի պայմաններում այդ կարգի ներքին պայքարներն ինձ համար անհասկանալի են: Հիմա հասարկության մեջ մի մեծ ջրբաժան կա՝ մարդիկ, ովքեր հասկանում են, թե որն է իրական վտանգը և մարդիկ, ովքեր չեն հասկանում կամ չեն գիտակցում այդ վտանգը: Իրական վտանգը անկախության կորուստն է, ԵՏՄ-ի անդամկցությունը և այն, որ մենք որևէ քայլ չենք անում գոնե ստատուս քվոն պահպանելու համար:
Տիկի՛ն Սեդրակյան, Դուք Բելառուսին և այդ երկրի նախագահ Լուկաշենկոյին անկախ համարու՞մ եք:
Ես Լուկաշենկոյին համարում եմ մի ղեկավար, որը հիանալի կերպով կարողացավ օգտագործել իրեն տրված պատմական շանսը: Եթե հիշում եք, նա շատ լոյալ և տոլերանտ էր Ռուսաստանի նկատմամբ, մինչև այն պահը, երբ որ հասկացավ, թե Պուտինը որքան ամուր է կախված Բելառուսի բարեհաճ վերաբերմունքից: Քանի դեռ Պուտինը համագործակցում էր Արևմուտքի հետ, Լուկաշենկոն լուռ էր, ինչպես Կիլիմանջարո լեռը: Իսկ երբ Արևմուտքը երես թեքեց Պուտինից, Լուկաշենկոն դարձավ այն կամուրջը, որով կարելի է լեզու գտնել Արևմուտքի հետ: Այդ ժամանակ Լուկաշենկոն վերցրեց բոլոր փողերը և անմիջապես հանդես եկավ, այսպես կոչված, սկանդալային, իսկ իրականում շատ պետականամետ հարցազրույցով: Նա հայտարարեց, որ ինքը երբեք չի պատրաստվում ճանաչել Ղրիմը, որ ինքն ավելի շատ ուկրաինացի է, քան բելառուս: Այստեղից բխում է այն եզրակացությունը, որ անգամ Ռուսաստանին կպած, Ռուսաստանին սերտաճած և անգամ ժամանակին Ռուսաստանի հետ ընդհանուր վալլուտային համակարգի անցնելու պատրաստ Բելառուսիան հասկանում է, որ Տիտանիկը սուզվում է, և նա փորձում է իր տեղը պահել Եվրոպայում:
Մեր նախագահն էլ էր փորձում պահել իր տեղը Եվրոպայում. անընդհատ ասում էր՝ և՛, և՛…. Փաստորեն, Լուկաշենկոն ապացուցեց, որ կարելի է և հնարավոր է, առաջինը դառնալով Մաքասյաին միության անդամ, մնալ անկախ պետություն և առաջ տանել սեփական շահերը: Ինչո՞ւ նույնը չի կարող անել Հայաստանը:
Որովհետև 20 տարի շարունակ Հայաստանում, ով կանգնել է իշխանության ղեկին, մտածել է, որ ինքն այդ ղեկն ստացել է ոչ թե բախտի բերմամբ, այլ սեփական բացառիկ արժանիքների հետևանքով: Որևէ մեկը քայլ չի արել, որ հասարակության մեջ սերմանվի պետության գաղափարը: Մեզ 20 տարի շարունակ դաստիարակել են ինչ-որ մեկի կցորդ լինելու անհրաժեշտության մասին: Ես միշտ ասել եմ, խնդրել եմ իշխանությանը՝ կարևորել անկախությունը պաշտպանող կառույցները, որպեսզի հասարակությունը դառնա անկախության պաշտպան: Հավատացե՛ք, այդ նույն հասարակությունը օրհասական պահերին պետության հետ միասին պաշտպանելու է նաև իշխանությանը: Հասարակ բան, օրինակ՝ 20 տարի մեզ անընդմեջ դաստիարակել են, որ պետության սահմանը պետք է անառիկ պահել: Մենք դա անում ենք սրբորեն. բոլոր պայմաններում և պարագաներում բանակն աշխատում է, այսինքն՝ այդ դաստիարակությունը տվել է արդյունք: Մենք նույն կերպ անկախությունը ևս պիտի պաշտպանենք, ազատ և անկախ մտածողությունը պիտի պաշտպանենք: Պետականությունը կայանում է մարդկանց ուղեղներում:
Եթե մենք գնայինք դեպի եվրոպական ասոցացում, այդ անկախությունը պաշտպանած կլինեի՞նք:
Կան եվրոպական ստանդարտներ, որտեղ այդ արժեքները պաշտպանված են, իսկ հայը համակերպվող տեսակ է: Եթե մեզ այդ ստանդարտը հրամցվեր, մենք դրան անպայման կհարմարվեինք: Բայց ես լավատես եմ և հույս ունեմ, որ Ռուսաստանի ահագնացող անկման հետ մեկտեղ մենք էլ վերջապես կազատագրվենք:
Ռուսաստանի ահագնացող անկումը արևմտյան փորձագետները պայմանավորում են նավթի գների անկմամբ: Մեր հակառակորդ հարևանը՝ Ադրբեջանը, նույնպես նավթային տերություն է, և այդ համատեքստում, Ձեր գնահատմամբ, այդ գործընթացը ինչպե՞ս է անդրադառնալու Հայաստանի վրա:
Ադրբեջանը ստանալու է փոխհատուցում ՕՊԵԿ-ի կողմից, որովհետև դա շատ ընդունված պրակտիկա է. եթե նավթի գինը արհեստականորեն իջեցվում է, նավթ արտահանող երկրներին տրվում է ներքին փոխհատուցում: Այսինքն՝ Ադրբեջանը կուժեղանա, իսկ Ռուսաստանը կթուլանա, հետևաբար Ադրբեջանը երբքեք չի գնա ԵՏՄ: Իսկ Ռուսաստանին բան չմնաց՝ հենց նավթի գինը հասնի 70 դոլարի, հարցերը կլուծվեն, դրանից հետո նորից գները կբարձրացնեն: Ընդ որում, Ռուսաստանում արդեն դժգոհության ալիք է բարձրանում, Պուտինի բուրգը փլուզվում է, արդեն շատերն են ասում, որ Ղրիմը մեզ պետք չէր:
Այդ նույն ռուս հասարակությանը բնորոշ է նաև <<զա ռոդինու, զա ստալինու վպերյոդ>> գաղափարախոսությունը. դա ընդամենը 70 տարի առաջ էր. կարծում եք՝ շատ բա՞ն է փոխվել:
Ընդամնեը մի բան է փոխվել՝ ինտերնետը: Ժամանակի և տարածության սահմանը կրճատվել է: Ռուս հասարակությունը 20 տարի ազատություն է տեսել, դա քիչ չէ:
Բայց ամեն դեպքում կան հարցումներ, ընդ որում արևմտյան կենտրոնների կողմից արված, որոնք վկայում են, որ Պուտինի վարկանիշը, անկախ ամեն ինչից, բարձրացել է, որովհետև նա իմպերիայի տարածքներն ընդլայնել է:
Գիտե՞ք՝ վարկանիշի բարձրացման ընկալումները խիստ տարբեր են՝ նայած ինչպես է տրվում հարցը. օրինակ՝ եթե հարցնում են՝ << Դու սիրո՞ւմ ես Պուտինին>>, պատասխանը կարող է լինել՝ այո՛: Բայց եթե հարց հնչի՝ <<Գո՞հ եք հացի թանկացումից>>, անպայման կհնչի բացասական պատասխան: Ժամանակ է պետք, մինչև այս երկու հարցերը փոխկապակցվեն: Ինչ վերաբերում է տարածքների ընդլայնմանը. գիտե՞ք՝ երբ դու մեռնում ես կամ արդեն մահացած ես, բոլորովին կարևոր չէ, թե որքան ընդարձակ է քո գերեզմանը:
Հարցազրույցը՝ Կարինե Սարիբեկյանի
